ประวัติความเป็นมา

บึงสามพัน เดิมมีฐานะเป็นหมู่บ้านของตำบลบ้านโภชน์ อำเภอวิเชียรบุรี ต่อมาสิบตำรวจเอกสมัคร มงคลกิติ (ยศในขณะนั้น) ได้รับการแต่งตั้งให้เป็นสายตรวจเดินทางไปปราบโจรผู้ร้ายที่อำเภอวิเชียรบุรีซึ่งมีตำบลกองทูล ตำบลบ้านโภชน์ ตำบลกันจุเป็นเขตการปกครอง เนื่องจากเส้นทางเป็นทางเดินเท้าหรือใช้ม้าได้เท่านั้น ทำให้การปราบปรามโจรผู้ร้ายไม่ค่อยได้ผล จึงได้ปรึกษาคณะกรรมการท้องถิ่นซึ่งมีกำนัน ผู้ใหญ่บ้านและครูในเขตตำบลกองทูลชี้แจงปัญหากับจังหวัดให้จะตั้งกิ่งอำเภอขึ้น และเห็นว่าตำบลกองทูลเป็นพื้นที่อยู่กึ่งกลางระหว่างอำเภอเมืองเพชรบูรณ์และอำเภอวิเชียรบุรี ในวันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2503 จึงประกาศแยก 3 ตำบลขึ้นเป็น กิ่งอำเภอหนองไผ่^[1] โดยตั้งที่ว่าการกิ่งอำเภอ ณ บ้านหนองไผ่ ตำบลกองทูล โดยมีนายสมบูรณ์ อมรบุตร เป็นหัวหน้ากิ่งอำเภอหนองไผ่คนแรก เปิดใช้ที่ว่าการกิ่งอำเภอในวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2504^[2] ในปี พ.ศ. 2505 ทางราชการได้โอนพื้นที่กิ่งอำเภอหนองไผ่ ของอำเภอวิเชียรบุรี ไปขึ้นกับอำเภอเมืองเพชรบูรณ์ พื้นที่ตำบลกองทูลจึงย้ายไปขึ้นกับกิ่งอำเภอหนองไผ่ อำเภอเมืองเพชรบูรณ์^[3] ก่อนที่กิ่งอำเภอหนองไผ่จะแยกเป็นเอกเทศออกจากอำเภอเมืองเพชรบูรณ์ในปี พ.ศ. 2506^[4] พร้อมกับตั้งสุขาภิบาลซับสมอทอด ในพื้นที่บ้านซับสมอทอด ตำบลบ้านโภชน์ (ในขณะนั้น)^[5] ซึ่งกระทรวงมหาดไทยอนุมัติให้จัดตั้งก่อนสุขาภิบาลหนองไผ่ที่เป็นที่ตั้งของอำเภอต้นสังกัด

ในปี พ.ศ. 2511 ตำบลบ้านโภชน์มีหมู่บ้านมากกว่า 35 หมู่บ้าน มีพื้นที่กว้างขวาง จึงแยก 23 หมู่บ้านด้านทิศใต้ของตำบลบ้านโภชน์ ตั้งเป็น ตำบลซับสมอทอด^[6] เพียง 2 ปี ในวันที่ 8 กันยายน พ.ศ. 2513 เขตตำบลซับสมอทอดมีการจัดตั้งหมู่บ้านเพิ่มขึ้นมาก จึงแยกหมู่บ้านในตำบลซับสมอทอดด้านเหนือ 9 หมู่บ้าน ตั้งเป็นตำบลหนองแจง และแยกหมู่บ้านในตำบลซับสมอทอดด้านตะวันตก 11 หมู่บ้าน ตั้งเป็นตำบลซับไม้แดง^[7] พ.ศ. 2518 กระทรวงมหาดไทยเห็นว่าหมู่บ้านซับสมอทอด ในเขตตำบลซับสมอทอด เป็นที่ตั้งของสถานีตำรวจ มีตลาดเป็นที่ประชุมชนและมีความเจริญมากขึ้น ซึ่งครอบคลุมพื้นที่ชุมชนไปตามแนวถนนคชเสนีย์ มีความเป็นศูนย์กลาง จึงแยกตำบลกันจุ ตำบลซับสมอทอด ตำบลหนองแจง และตำบลซับไม้แดง ออกมาจากอำเภอหนองไผ่และจัดตั้งขึ้นเป็น “กิ่งอำเภอบึงสามพัน”^[8]

ชื่อ “บึงสามพัน” มาจากชื่อเรียกของบึง ที่อยู่ห่างจากที่ตั้งที่ว่าการอำเภอบึงสามพัน ประมาณ 3 กิโลเมตร มีจระเข้ในบึงนี้เป็นจำนวนมาก โดยในช่วงปี พ.ศ. 2500 (บางแหล่งก็ว่า พ.ศ. 2493) นั้น คาดกันว่ามีจระเข้ไม่ต่ำกว่า 3,000 ตัว ซึ่งอาจเป็นที่มาของชื่อบึงสามพันที่เรียกกันตั้งแต่สมัยนั้น และในการตั้งกิ่งอำเภอนี้เมื่อ พ.ศ. 2518 นั้นทางภาครัฐที่เกี่ยวข้องในขณะนั้นก็ได้พิจารณาใช้ชื่อกิ่งอำเภอนี้ว่าบึงสามพัน จากเดิมที่จะใช้ชื่อว่ากิ่งอำเภอซับสมอทอดตามชื่อตำบล ด้วยเห็นว่าบึงสามพันมีประวัติความเป็นมาและมีเอกลักษณ์^[9] ยกฐานะเป็นอำเภอโดยสมบูรณ์เมื่อวันที่ 19 มีนาคม พ.ศ. 2522^[10]

ในปี พ.ศ. 2525 ได้แยกหมู่ 12 บ้านวังพิกุล ของตำบลซับไม้แดงรวมกับอีก 3 หมู่บ้าน ตั้งเป็น ตำบลวังพิกุล^[11] ในเดือนกันยายนปีเดียวกันได้แยกหมู่ 13 บ้านพญาวัง ของตำบลซับไม้แดงรวมกับอีก 5 หมู่บ้าน ตั้งเป็น ตำบลพญาวัง^[12] เมื่อพื้นที่มีความเจริญขึ้นตามลำดับ ชุมชนซับสมอทอดขยายตามแนวถนนคชเสนีย์ไปมากกว่าเขตพื้นที่เดิมจึงเปลี่ยนเขตสุขาภิบาลซับสมอทอด ตั้งแต่กม.ที่ 139.0 (ด้านใต้) – กม.ที่ 143.5 (ด้านเหนือ) ซึ่งมีพื้นที่เขตชุมชนยาวกว่า 4 กิโลเมตร^[13] พร้อมกับการสร้างโรงพยาบาลบึงสามพันให้แล้วเสร็จภายในเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2528^[14]

อำเภอบึงสามพันเริ่มจัดตั้งตำบลใหม่อีกครั้งในปี พ.ศ. 2530 โดยแยกหมู่ 4 บ้านศรีมงคล ของตำบลพญาวัง รวมกับอีก 9 หมู่บ้าน ตั้งเป็น ตำบลศรีมงคล^[15] และในปี พ.ศ. 2535 ด้านทิศตะวันออกของตำบลกันจุ เขตหมู่ 14 บ้านสระแก้ว กับอีก 7 หมู่บ้าน ได้ขอแยกตั้งเป็น ตำบลสระแก้ว^[16] ก่อนที่ในปี พ.ศ. 2536 ด้านตะวันออกของเขตตำบลซับสมอทอดมีประชากรและหมู่บ้านมาก จึงแยกตามแนวถนนสระบุรี-หล่มสัก รวม 10 หมู่บ้าน ตั้งเป็น ตำบลบึงสามพัน^[17] เป็นตำบลลำดับที่ 9 ของทางอำเภอบึงสามพัน จนถึงปัจจุบัน

อำเภอบึงสามพันตั้งอยู่ทางตอนใต้ของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับอำเภอข้างเคียง ดังนี้
               ทิศเหนือ             ติดต่อกับ       อำเภอชนแดนและอำเภอหนองไผ่
               ทิศตะวันออก      ติดต่อกับ        อำเภอภักดีชุมพล (จังหวัดชัยภูมิ)
               ทิศใต้                ติดต่อกับ        อำเภอวิเชียรบุรี
               ทิศตะวันตก        ติดต่อกับ        อำเภอไพศาลีและอำเภอหนองบัว (จังหวัดนครสวรรค์)

1. อำเภอบึงสามพันแบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 9 ตำบล 123 หมู่บ้าน ได้แก่
   1. ตำบลซับสมอทอด 9 หมู่บ้าน
   2. ตำบลซับไม้แดง 15 หมู่บ้าน
2. 3. ตำบลหนองแจง 18 หมู่บ้าน
3. 4. ตำบลกันจุ 19 หมู่บ้าน
4. 5. ตำบลวังพิกุล 16 หมู่บ้าน
5. 6. ตำบลพญาวัง 16 หมู่บ้าน
6. 7. ตำบลศรีมงคล 11 หมู่บ้าน
7. 8. ตำบลสระแก้ว 9 หมู่บ้าน
8. 9. ตำบลบึงสามพัน 10 หมู่บ้าน